Những câu nói "cấm kỵ" của cha mẹ với con cái

Cuộc sống hàng ngày cho thấy, rất nhiều bố mẹ hay mắng con khi con phạm lỗi. Có những lời nhẹ nhàng, cũng có những câu trách móc nặng nề, thậm chí là nhục mạ và xúc phạm con. Những câu nói tuôn ra trong lúc nóng giận, không kịp suy nghĩ ấy đã để lại hậu quả nghiêm trọng.

Một trong số dẫn chứng đó là, chỉ vì bị mẹ mắng đêm chỉ lo chơi điện tử, sáng dậy muộn mà một học sinh giỏi lớp 7 - em Dương Võ Q.T (13 tuổi, học sinh trường THCS Đoàn Thị Điểm ở Cần Thơ) đã treo cổ tự tử vào tháng 3/2012.

Trường hợp khác, chỉ vì không đỗ đại học, cô bé T. ở Hưng Yên bị cha mẹ mắng nhiếc rằng: “Nhục nhã quá, cũng cơm ấy, gạo ấy, con người ta thi đâu đỗ đấy. Đằng này chỉ giỏi đua đòi, ăn diện. Không biết chúng tao còn dám ngẩng mặt lên với ai được nữa”. Xấu hổ, buồn chán, quẫn trí, cô bé đã dại dột uống thuốc ngủ tự tử. May mà gia đình kịp phát hiện ra, cứu được mạng sống của cô bé.

Nhiều người quan niệm rằng, cha mẹ mắng chửi, thóa mạ con là không yêu con, trình độ hiểu biết thấp. Điều này không đúng. Ai cũng kỳ vọng con mình ngoan, thông minh, mỗi ngày đi học về đều có điểm 10 đỏ chót nhưng không phải đứa trẻ nào cũng hoàn hảo như vậy.

Hành động của bố mẹ sẽ làm con trẻ đau lòng.

Rất nhiều cha mẹ có học vấn, yêu thương con nhưng vì áp lực công việc hàng ngày mà “giận cá chém thớt”, buông những lời phản cảm khiến con tủi thân, uất ức và có thể dẫn đến những hành động tiêu cực, dại dột..

Dưới đây là một số câu nói phản cảm "bất hủ" chúng ta thường gặp. Các bố mẹ cần “đoạn tuyệt” ngay những câu đại loại như này nếu như không muốn rời xa con mình:

- Đồ ăn hại

- Sao mày ngu thế, dốt thế. Tao có để mày thiếu thốn cái gì đâu

- Con/Mày lười quá! Chẳng chịu học hành, chỉ mải chơi

- Sao con hậu đậu thế

- Con làm xấu mặt bố/mẹ, đúng là của nợ

- Con không có ý thức gì cả! Phòng con bẩn như chuồng lợn ấy

- Con không bao giờ chịu nghe lời cả!

- Óc mày óc người hay óc lợn hả con?

- Con gái mà ở bẩn như hủi ấy, sau này ai rước

- Học dốt như lợn thì sau này chỉ có mà ăn đất thôi

- Đồ ăn hại, chỉ biết ăn với phá thôi, không được tích sự gì

- Mày muốn giết mẹ/bố mày hả con?

- Học dốt thế này thì nhịn cơm, cho ăn cho phí cơm ra

- Con gái con đứa nứt mắt ra học không lo học đã đua đòi đi chơi, không biết giữ mình có ngày ễnh bụng ra đấy thì nhục

- Trời ơi sao mày ngu thế!

- Mày ăn phải cái gì mà mày dốt không để cho ai dốt với

- Câm miệng; Câm ngay

- Tập trung vào đây, nhìn vào chữ

- Con với chả cái, càng lớn càng hư, không coi bố mẹ ra gì.

- Mày cứ chơi với cái lũ mất dạy ấy đi rồi sau này không ra gì thì đừng có trách bố mẹ không nói trước.

Bố mẹ cần biết rằng roi vọt có thể làm đau da thịt con trẻ nhưng lời nói của bố mẹ có thể làm chúng tổn thương tinh thần mãi mãi về sau. Dưới đây là một số câu nói mà bố mẹ nên tuyệt đối tránh nói với con cái mình.

 “Đừng khóc nữa”

Sau khi trẻ bị bố mẹ mắng thường có xu hướng là khóc lóc. Bố mẹ đang bực mình cộng với việc nghe tiếng khóc của con nên càng thêm khó chịu và hạ lệnh cho con “không được khóc”. Tuy nhiên bố mẹ cần biết rằng trẻ nhỏ cần cảm thấy an toàn khi thể hiện cảm xúc.

Khi có chuyện gì đó không vui khiến con khóc hoặc buồn bực, đừng vội coi thường cảm xúc của trẻ và dùng những lời lẽ không hay để làm tổn thương con. Mỗi cảm xúc của trẻ đều đáng được tôn trọng và hẳn là bố mẹ không muốn nhìn thấy con mình vô cảm chứ? Nói với con không được khóc ngụ ý rằng việc khóc là không tốt trong khi đó hoàn toàn là điều bình thường.

“Tại sao con không được như….nhỉ?”

Nếu bố mẹ có thói quen so sánh bé với anh (chị) mình, bé sẽ dần hình thành tâm lý bi quan, mặc cảm hoặc cáu kỉnh, khó chịu. Không những vậy, trong lòng bé sẽ sinh ra nhiều thói ghen ghét, bé sẽ ghét những người mà bé bị so sánh hay thậm chí là ghét bỏ chính bố mẹ. Không có gì khiến một đứa trẻ cảm thấy khổ sở hơn là bị cho là kém cỏi hay hư đốn hơn bạn bè, anh chị em

Khi đã bị tổn thương, thậm chí, bé sẽ không muốn cố gắng để đạt được những hành vi tốt nữa. Cha mẹ nào cũng mong muốn con cái mình thông minh, giỏi giang, ngoan ngoãn tuy nhiên nên học cách chấp nhận thực tế rằng, mỗi bé là một cá thể độc lập. Thay vì nói điều này, bạn nên cổ vũ cá tính và những mặt mạnh của con.

"Con chắc mình muốn ăn thứ đó không?"

Có nhiều cách tốt hơn để dạy con có thói quen ăn uống đúng cách và lành mạnh hơn là đưa ra những câu hỏi mang tính cảnh báo, phán xét. Mẹ có thể chọn cách biểu đạt với con bằng ngôn ngữ cơ thể hay những lời nói tích cự hơn.

Khi trẻ muốn ăn một món ăn gì đó, cha mẹ cũng không nên đồng ý ngay, hãy dành ít phút suy nghĩ xem liệu món đó có tốt cho con hay không. Trước mỗi đồ con muốn ăn, mẹ nên giải thích cho con biết về lợi ích  hay tác hại khi ăn nó. Qua những lời lí giải đó, các mẹ hãy tự để bé tự quyết định xem mình có nên ăn hay không.

4. “Cứ chờ đó đến lúc bố/mẹ về…xử lý con”

Có hai điều sai trong câu nói trên. Một là, nó khiến cho trẻ hiểu rằng trẻ sẽ không bị trừng phạt ngay và điều đó có thể khiến trẻ tỏ ra ít vâng lời hơn. Thứ hai, nó ám chỉ rằng bạn không có chút khả năng kiểm soát nào trong tình huống này.

Hơn nữa khi người lớn nói câu này không khác gì là một hình thức dọa trẻ. Trẻ nhỏ tâm lý còn yếu ớt, nếu thường xuyên phải nghe những câu dọa nạt kiểu này sẽ không tốt cho tinh thần và tâm trí của trẻ. Thay vì chờ đợi người khác “xử lý” bé, mẹ nên trực tiếp chỉ ra lỗi sai và phạt con ngay tại thời điểm hiện tại, chớ đừng gieo nỗi sợ hãi lâu dài cho trẻ.

“Con có làm sao đâu”

Với chúng ta, một vết xước nhỏ thì chẳng có gì to tát, nhưng với một đứa trẻ, đó có thể là cảm giác đau đớn nhất trên đời. Có trường hợp trẻ bị thương, bị đau mà không dám nói rõ với bố mẹ khiến cho vết thương ngày càng nguy hiểm. Chính vì vậy bố mẹ cẩn phải quan sát và để ý tới từng vết thương nhỏ nhất của con để tránh tình huống xấu xảy ra. Hãy giúp trẻ xoa dịu cảm giác đau, tỏ ra thông cảm nhưng cũng không nên nghiêm trọng hóa vấn đề.

“Bố/mẹ hứa”

Một đứa trẻ luôn có một niềm tin vững chắc vào người lớn, do đó khi bố mẹ nói gì chúng sẽ coi đó là sự thật và mong mỏi chờ đợi nó. Tuy nhiên, khi bố mẹ hứa mà lại vô tình quên thì sẽ đem đến một nỗi thất vọng lớn cho trẻ, vô tình tạo ra một lỗ hổng lớn của sự tin tưởng. Bố mẹ chỉ nên hứa khi biết chắc chắn điều đó sẽ xảy ra, thay vì hứa một cách chắc chắn, hãy nói “Mẹ/ bố sẽ cố gắng”.

 “Con là một....đứa ngốc/vô dụng”

Có thể trẻ không làm được điều gì khiến bố mẹ vừa ý, hoặc chúng cứ động vào cái gì là làm hỏng cái đó, nhưng đừng vội vàng nói với con những lời lẽ mang tính chê bai. Tuy nhiên không ít bố mẹ buột miệng mà tuyên bố con là một đứa ngốc, một đứa vô dụng. Những câu này được sử dụng nhiều lần sẽ khiến trẻ nghĩ rằng chúng thật sự là những người chẳng có ích lợi gì. Trẻ cũng không muốn cố gắng để thay đổi nữa vì chúng sẽ nghĩ rằng: “Dù mình có cố gắng thể nào thì trong mắt bố/mẹ, mình đã là người như thế”.

Trẻ nhỏ không biết gì nên hay bắt chước bố mẹ, những ngôn từ bố mẹ nói được chúng sẽ mặc định là mình cũng được phép nói. Không những vậy, khi trẻ bị bố mẹ chê trách quá nhiều, chúng sẽ có xu hướng quay lại "soi" bố mẹ và bạn bè. Và điều rất có thẻ xảy ra là khi bố mẹ mắc lỗi thì trẻ cũng sẽ gọi bạn bè hay thậm chí bố mẹ là "ngốc".

Chính vì vậy, nếu bạn không muốn con mình gọi bạn bè là lũ ngốc, thì có lẽ bạn cũng không nên dùng từ ấy với con. Không kể đến việc, lời nói này ngầm cho thấy rắc rối trong quan hệ giữa bạn và bạn đời.

"Không việc gì phải sợ"

Mỗi người đều có một nỗi sợ hãi, hám ảnh trong lòng khác nhau và trẻ nhỏ cũng vậy. Các bé thường sợ ma, sợ sâu bọ hay bất cứ một thứ gì có hình thù gớm ghiếc. Trước những nỗi sợ hãi của con mẹ nên an ủi và nói chuyện với con về nỗi sợ đó và giúp con vượt qua. Đừng vội nói câu “không việc gì phải sợ”, nói với con điều này chẳng giúp chúng bớt sợ đi được.

"Mẹ/ bố cũng ghét con"

Việc bố mẹ tuyên bố ghét con sẽ khiến trẻ cảm thấy tủi thân. Vì với các con, bố mẹ là những người gần gũi và quan trọng nhất, vậy khi nghe bố mẹ nói ghét mình, trẻ sẽ cảm thấy sao?

Vào lúc nào đó, theo cách nào đó, con cái sẽ nói rằng chúng ghét bố mẹ mình. Nhưng thay vì hạ mình bằng vai phải vế với một đứa trẻ và nói rằng bạn cũng ghét chúng, hãy cho con biết rằng dẫu gì bạn vẫn cứ yêu chúng.

 "Vì mẹ/ bố bảo thế"

Đây là một câu nói sai lầm kinh điển mà chúng ta cần phải vĩnh viễn bỏ qua. Khi yêu cầu con cái làm điều gì, bạn cần giải thích rõ ràng và hợp lý nếu không trẻ sẽ thấy có lý do gì phải dừng hành động hay thái độ được cho là sai trái của mình.

Trẻ nhỏ thường thích có nhiều hành động và thói quen mà bố mẹ không ngờ tới, chúng có thể thích nghịch bẩn, thích chạy nhảy lung tung khắp nhà. Tuy nhiên trước những hành động đó của con, bố mẹ không nên thẳng thắn ngăn cấm con mà hãy nhẹ nhàng nói lí do tại sao con không nên làm như vậy. Khi ép buộc trẻ làm theo điều mình nói mà không có lí do thì sẽ khiến trong lòng trẻ cảm thấy không thoải mái. 

 "Im ngay!"

Việc bố mẹ quát con "im ngay" là vô tình cướp đi những quyền cơ bản của một đứa trẻ. Trẻ nhỏ được sinh ra là để hỏi, để nói, để tranh luận và thắc mắc. Mẹ đã phải chờ bao ngày tháng rồi vỡ òa hạnh phúc khi con cất tiếng nói đầu tiên. Vậy tại sao lại nỡ cắt đứt cơ hội được tự do ngôn luận của trẻ.

Khi con mắc lỗi hãy cho con một cơ hội được giải thích, đừng vội phủi bay lời nói của con để rồi nhanh chóng đưa ra lời tuyên án. Điều quan trọng là khi con đang nói lại bị bố mẹ quát "im ngay", chúng sẽ sinh ra tư tưởng là người lớn không muốn nghe mình nói và về lâu dài sẽ khiến cho con không muốn chia sẻ hay tâm sự bất cứ điều gì với bố mẹ. Chính từ một câu nói vô tình như vậy, bố mẹ sẽ làm cho mối quan hệ gia đình trở nên tồi tệ và xa cách.

"Vì con mà bố mẹ li dị đấy"

Dù gì chăng nữa, con cái không phải là lý do duy nhất khiến cha mẹ ly hôn. Vậy nên, con trẻ không phải chịu sức ép về tư tưởng này. Nếu điều đó đúng chăng nữa cũng nên cho con biết một cách nhẹ nhàng, lịch sự, nếu không, con trẻ sẽ cảm thấy rất tội lỗi. "Nếu mình không hư, bố mẹ chắc chắn không chia tay," điều đó thường phát sinh trong tâm trí của trẻ.

"Con phải biết xấu hổ về bản thân mới đúng"
Cảm giác tội lỗi sẽ lẩn quẩn trong đầu trẻ khi chúng ta nói với trẻ như thế. Trong khi cha mẹ lại tin rằng nếu con trẻ cảm thấy có lỗi thì sẽ thay đổi hành vi và nghe lời bố mẹ. Đúng vậy, cảm giác tội lỗi hoặc xấu hổ về bản thân có thể làm cho một người, kể cả trẻ em, thay đổi hành vi của họ như mong đợi. Tuy nhiên, đừng chỉ nghĩ như thế. Đồng thời lúc đó, trẻ cũng sẽ nghĩ mình là kẻ thua cuộc. "Mình là một đứa trẻ nghịch ngợm, hư, không làm cho bố mẹ vui lòng", "mình luôn luôn sai"...  Cuối cùng, sự tự tin của trẻ sẽ giảm sút. Đừng để trẻ nghĩ mình là kẻ thua cuộc.

"Bố mẹ không bao giờ hy vọng ở con"

 "Mẹ cảm thấy hối tiếc đã sinh ra con! Nếu mẹ biết điều này, tốt hơn là mẹ không sinh con". Hoàn toàn không thể tha thứ cho những câu nói kiểu như thế này đối với con trẻ. Bất kỳ sai sót nào đều nên được khuyên bảo nhẹ nhàng, và chọn những câu nói đúng, hợp lý thay vì những câu nói đầy trách móc như trên. Bởi vì, hành động trên chỉ thể hiện quan hệ xấu của bố mẹ đối với con cái. Nếu điều này xảy ra, nhanh chóng tìm ra những gì là sai lầm trong mối quan hệ với trẻ. Nếu cần thiết, ngay lập tức yêu cầu sự trợ giúp chuyên môn của các chuyên gia.
"Tại sao con lại không được như em con?"
Khi bố mẹ so sánh lợi thế hay yếu điểm của các con của mình, và một trong hai được cho là kém hơn thì sẽ mang một thông điệp đến đứa trẻ là bé không được thông minh, không ngoan và kém cỏi hơn so với anh/ em hay chị/ em của trẻ. Các cụm từ, "Con không giống như anh trai của con," sẽ làm cho đứa bé cảm thấy bị cô lập và có thể ảnh hưởng đến nó chho đến khi trưởng thành.

"Tốt hơn hết là làm như những gì mẹ yêu cầu, đừng hỏi gì hết!"
Câu này mang lại một thông điệp: "Con còn bé, con biết gì cơ chứ? Và bạn - là mẹ thì biết tất cả và thông minh hơn. Nhiệm vụ của con là tuân theo những gì mẹ nói!"
Câu này sẽ tạo ra một cảm giác căm ghét ở trẻ. Thế nhưng cùng ý này, nếu được trình bày theo một hình thức khác thì sẽ mời gọi sự đồng cảm của trẻ, chẳng hạn như, "Mẹ mệt mỏi quá, con yêu."
 "Lại đây, để mẹ làm cho"
"Lại đây, để mẹ làm cho", "Lần này, mẹ muốn giúp con giải quyết rắc rối". Nếu bạn thường đưa ra những câu nói như vậy, đồng nghĩa với việc tạo ra một cảm giác bé bất lực với một công việc nào đó hoặc sẽ hạn chế cơ hội của trẻ tự thử khả năng của mình để làm việc tương tự trong tương lai.
 Không nên làm thay trẻ mọi việc mà hãy cho trẻ cảm giác "trẻ hoàn toàn có khả năng".

PHƯƠNG MAI (Tổng hợp)